Lý thuyết Hệ thức lượng trong tam giác

Nhắc lại hệ thức lượng trong tam giác vuông. Cho tam giác ABC vuông góc tại đỉnh <math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML"><mi>A</mi><mfenced><mrow><mover><mi>A</mi><mo>^</mo></mover><mo>=</mo><msup><mn>90</mn><mo>°</mo></msup></mrow></mfenced></math>, ta có: 1. <span id="MathJax-Element-4-Frame" class="mjx-chtml MathJax_CHTML" style="margin: 0px; padding: 1px 0px; display: inline-block; line-height: 0; text-indent: 0px; text-align: left; text-transform: none; font-style: normal; font-weight: normal; font-size: 21.78px; letter-spacing: normal; overflow-wrap: normal; word-spacing: normal; white-space: nowrap; float: none; direction: ltr; max-width: none; max-height: none; min-width: 0px; min-height: 0px; border: 0px; position: relative;" tabindex="0" role="presentation" data-mathml="<math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML"><mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"><msup><mi>b</mi><mn>2</mn></msup></mrow><mo>=</mo><mi>a</mi><msup><mi>b</mi><mo>&#x2032;</mo></msup><mo>;</mo><mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"><msup><mi>c</mi><mn>2</mn></msup></mrow><mo>=</mo><mi>a</mi><mo>.</mo><msup><mi>c</mi><mo>&#x2032;</mo></msup></math>"><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML"><msup><mi>b</mi><mn>2</mn></msup><mo>=</mo><mi>a</mi><mi>b</mi><mo>'</mo><mo>;</mo><mo> </mo><msup><mi>c</mi><mn>2</mn></msup><mo>=</mo><mi>a</mi><mo>.</mo><mi>c</mi><mo>'</mo></math> 2. Định lý Pitago: <math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML"><msup><mi>a</mi><mn>2</mn></msup><mo>=</mo><msup><mi>b</mi><mn>2</mn></msup><mo>+</mo><msup><mi>c</mi><mn>2</mn></msup></math> 3. <math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML"><mi>a</mi><mo>.</mo><mi>h</mi><mo>=</mo><mi>b</mi><mo>.</mo><mi>c</mi></math> 4. <math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML"><msup><mi>h</mi><mn>2</mn></msup><mo>=</mo><mi>b</mi><mo>'</mo><mo>.</mo><mi>c</mi><mo>'</mo></math> 5. <math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML"><mfrac><mn>1</mn><msup><mi>h</mi><mn>2</mn></msup></mfrac><mo>=</mo><mfrac><mn>1</mn><msup><mi>b</mi><mn>2</mn></msup></mfrac><mo>+</mo><mfrac><mn>1</mn><msup><mi>c</mi><mn>2</mn></msup></mfrac></math> <img class="wscnph" style="max-width: 100%;" src="https://static.colearn.vn:8413/v1.0/upload/library/13022023/52-78ykQ6.png" /> 1. Định lý cosin Định lí: Trong một tam giác bất kì, bình phương một cạnh bằng tổng các bình phương của hai cạnh còn lại trừ đi hai lần tích của hai cạnh đó nhân với <math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML"><mi>c</mi><mi>o</mi><mi>sin</mi></math> của góc xen giữa chúng. Ta có các hệ thức sau:   <math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML"><msup><mi>a</mi><mn>2</mn></msup><mo>=</mo><msup><mi>b</mi><mn>2</mn></msup><mo>+</mo><msup><mi>c</mi><mn>2</mn></msup><mo>-</mo><mn>2</mn><mi>b</mi><mi>c</mi><mo>.</mo><mi>cos</mi><mfenced><mi>A</mi></mfenced></math> (1) <math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML"><msup><mi>b</mi><mn>2</mn></msup><mo>=</mo><msup><mi>a</mi><mn>2</mn></msup><mo>+</mo><msup><mi>c</mi><mn>2</mn></msup><mo>-</mo><mn>2</mn><mi>a</mi><mi>c</mi><mo>.</mo><mi>cos</mi><mfenced><mi>B</mi></mfenced></math> (2) <math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML"><msup><mi>c</mi><mn>2</mn></msup><mo>=</mo><msup><mi>a</mi><mn>2</mn></msup><mo>+</mo><msup><mi>b</mi><mn>2</mn></msup><mo>-</mo><mn>2</mn><mi>a</mi><mi>b</mi><mo>.</mo><mi>cos</mi><mfenced><mi>C</mi></mfenced></math> (3) Hệ quả của định lí cosin: <math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML"><mi>cos</mi><mfenced><mi>A</mi></mfenced><mo>=</mo><mfrac><mrow><msup><mi>b</mi><mn>2</mn></msup><mo>+</mo><msup><mi>c</mi><mn>2</mn></msup><mo>-</mo><msup><mi>a</mi><mn>2</mn></msup></mrow><mrow><mn>2</mn><mi>b</mi><mi>c</mi></mrow></mfrac></math> <math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML"><mi>cos</mi><mfenced><mi>B</mi></mfenced><mo>=</mo><mfrac><mrow><msup><mi>a</mi><mn>2</mn></msup><mo>+</mo><msup><mi>c</mi><mn>2</mn></msup><mo>-</mo><msup><mi>b</mi><mn>2</mn></msup></mrow><mrow><mn>2</mn><mi>a</mi><mi>c</mi></mrow></mfrac></math> <math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML"><mi>cos</mi><mfenced><mi>C</mi></mfenced><mo>=</mo><mfrac><mrow><msup><mi>a</mi><mn>2</mn></msup><mo>+</mo><msup><mi>b</mi><mn>2</mn></msup><mo>-</mo><msup><mi>c</mi><mn>2</mn></msup></mrow><mrow><mn>2</mn><mi>a</mi><mi>b</mi></mrow></mfrac></math> Áp dụng: Tính độ dài đường trung tuyến của tam giác: Cho tam giác ABC có các cạnh BC=a, CA=b và AB=c. Gọi <math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML"><msub><mi>m</mi><mi>a</mi></msub><mo>,</mo><msub><mi>m</mi><mi>b</mi></msub></math>và <math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML"><msub><mi>m</mi><mi>c</mi></msub></math> là độ dài các đường trung tuyến lần lượt vẽ từ các đỉnh A, B, C của tam giác. Ta có <math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML"><msup><msub><mi>m</mi><mi>α</mi></msub><mn>2</mn></msup><mo>=</mo><mfrac><mrow><mn>2</mn><mo>.</mo><mfenced><mrow><msup><mi>b</mi><mn>2</mn></msup><mo>+</mo><msup><mi>c</mi><mn>2</mn></msup></mrow></mfenced><mo>-</mo><msup><mi>a</mi><mn>2</mn></msup></mrow><mn>4</mn></mfrac></math> <math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML"><msup><msub><mi>m</mi><mi>b</mi></msub><mn>2</mn></msup><mo>=</mo><mfrac><mrow><mn>2</mn><mo>.</mo><mfenced><mrow><msup><mi>a</mi><mn>2</mn></msup><mo>+</mo><msup><mi>c</mi><mn>2</mn></msup></mrow></mfenced><mo>-</mo><msup><mi>b</mi><mn>2</mn></msup></mrow><mn>4</mn></mfrac></math> <math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML"><msup><msub><mi>m</mi><mi>c</mi></msub><mn>2</mn></msup><mo>=</mo><mfrac><mrow><mn>2</mn><mo>.</mo><mfenced><mrow><msup><mi>a</mi><mn>2</mn></msup><mo>+</mo><msup><mi>b</mi><mn>2</mn></msup></mrow></mfenced><mo>-</mo><mi>c</mi></mrow><mn>4</mn></mfrac></math> 2. Định lí sin Định lí: Trong tam giác ABC bất kỳ, tỉ số giữa một cạnh và sin của góc đối diện với cạnh đó bằng đường kính của đường tròn ngoại tiếp tam giác, nghĩa là <math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML"><mfrac><mi>a</mi><mrow><mi>sin</mi><mfenced><mi>A</mi></mfenced></mrow></mfrac><mo>=</mo><mfrac><mi>b</mi><mrow><mi>sin</mi><mfenced><mi>B</mi></mfenced></mrow></mfrac><mo>=</mo><mfrac><mi>c</mi><mrow><mi>sin</mi><mfenced><mi>C</mi></mfenced></mrow></mfrac><mo>=</mo><mn>2</mn><mi>R</mi></math> với R là bán kính đường tròn ngoại tiếp tam giác  Công thức tính diện tích tam giác Diện tích S của tam giác ABC được tính theo một trong các công thức sau <math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML"><mi>S</mi><mo>=</mo><mfrac><mn>1</mn><mn>2</mn></mfrac><mi>a</mi><mi>b</mi><mi>sin</mi><mfenced><mi>C</mi></mfenced><mo>=</mo><mfrac><mn>1</mn><mn>2</mn></mfrac><mi>b</mi><mi>c</mi><mi>sin</mi><mfenced><mi>A</mi></mfenced><mo>=</mo><mfrac><mn>1</mn><mn>2</mn></mfrac><mi>c</mi><mi>a</mi><mi>sin</mi><mfenced><mi>B</mi></mfenced></math> (1) <math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML"><mi>S</mi><mo>=</mo><mfrac><mrow><mi>a</mi><mi>b</mi><mi>c</mi></mrow><mrow><mn>4</mn><mi>R</mi></mrow></mfrac></math> (2) <math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML"><mi>S</mi><mo>=</mo><mi>p</mi><mi>r</mi></math> (3) <math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML"><mi>S</mi><mo>=</mo><msqrt><mi>p</mi><mfenced><mrow><mi>p</mi><mo>-</mo><mi>a</mi></mrow></mfenced><mfenced><mrow><mi>p</mi><mo>-</mo><mi>b</mi></mrow></mfenced><mfenced><mrow><mi>p</mi><mo>-</mo><mi>c</mi></mrow></mfenced></msqrt></math> (công thức Hê-rông) (4) Trong đó: BC=a, CA=b và AB=c; R, r  là bán kính đường tròn ngoại tiếp, bk đường tròn nội tiếp và S là diện tích tam giác đó. 3. Giải tam giác và ứng dụng vào việc đo đạc Giải tam giác : Giải tam giác là đi tìm các yếu tố (góc, cạnh) chưa biết của tam giác khi đã biết một số yếu tố của tam giác đó. Muốn giải tam giác ta cần tìm mối liên hệ giữa các góc, cạnh đã cho với các góc, các cạnh chưa biết của tam giác thông qua các hệ thức đã được nêu trong định lí cosin, định lí sin và các công thức tính diện tích tam giác. Các bài toán về giải tam giác: Có 3 bài toán cơ bản về gỉải tam giác: a) Giải tam giác khi biết một cạnh và hai góc. => Dùng định lí sin để tính cạnh còn lại. b) Giải tam giác khi biết hai cạnh và góc xen giữa => Dùng định lí cosin để tính cạnh thứ ba.  Sau đó dùng hệ quả của định lí cosin để tính góc. c) Giải tam giác khi biết ba cạnh Đối với bài toán này ta sử dụng hệ quả của định lí cosin để tính góc:  <math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML"><mi>cos</mi><mfenced><mi>A</mi></mfenced><mo>=</mo><mfrac><mrow><msup><mi>b</mi><mn>2</mn></msup><mo>+</mo><msup><mi>c</mi><mn>2</mn></msup><mo>-</mo><msup><mi>a</mi><mn>2</mn></msup></mrow><mrow><mn>2</mn><mi>b</mi><mi>c</mi></mrow></mfrac></math> <math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML"><mi>cos</mi><mfenced><mi>B</mi></mfenced><mo>=</mo><mfrac><mrow><msup><mi>a</mi><mn>2</mn></msup><mo>+</mo><msup><mi>c</mi><mn>2</mn></msup><mo>-</mo><msup><mi>b</mi><mn>2</mn></msup></mrow><mrow><mn>2</mn><mi>a</mi><mi>c</mi></mrow></mfrac></math> <math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML"><mi>cos</mi><mfenced><mi>C</mi></mfenced><mo>=</mo><mfrac><mrow><msup><mi>a</mi><mn>2</mn></msup><mo>+</mo><msup><mi>b</mi><mn>2</mn></msup><mo>-</mo><msup><mi>c</mi><mn>2</mn></msup></mrow><mrow><mn>2</mn><mi>a</mi><mi>b</mi></mrow></mfrac></math> Chú ý:  1. Cần lưu ý là một tam giác giải được khi ta biết 3 yếu tố của nó, trong đó phải có ít nhất một yếu tố độ dài (tức là yếu tố góc không được quá 2) 2. Việc giải tam giác được sử dụng vào các bài toán thực tế, nhất là các bài toán đo đạc.

Xem lời giải bài tập khác cùng bài

Hướng dẫn Giải Hoạt động 1, 2 (Trang 38 SGK Toán 10, Bộ Kết nối tri thức, Tập 1)