Thí nghiệm được thiết lập như Hình 15.2.

Dụng cụ:

- Một xe trượt có khối lượng  M = 200 g được buộc vào một sợi dây vắt qua rãnh của ròng rọc.

Coi dây không dãn và có khối lượng không đáng kể.

- Một hộp đựng 10 quả nặng giống nhau, có cùng khối lượng m = 50 g.

- Một máng trượt đệm khí với các lỗ nhỏ thổi không khí (nhằm giảm tối đa ma sát khi di chuyển

trên máng trượt).

- Bộ đếm thời gian gồm: một đồng hồ điện tử, hai cổng quang (đặt cách nhau 0,5 m) và tấm

chắn sáng dài 10 cm.

- Vật ở thí nghiệm này phải được hiểu là hệ vật gồm xe trượt và các quả nặng. Như vậy khối

lượng của vật có thể là (M + m), (M + 2.m), … còn lực kéo F là trọng lượng của các quả nặng,

cụ thể là F₁ = m.g, F₂ = 2.m.g

Tiến hành:

Bước 1: Lực kéo F có độ lớn tăng dần 1 N, 2 N và 3 N (bằng cách móc thêm các quả

nặng vào đầu dây vắt qua ròng rọc).

Bước 2: Ghi vào Bảng 15.1 độ lớn lực kéo F và tổng khối lượng của hệ (gồm xe trượt

và các quả nặng đặt vào xe), ứng với mỗi lần thí nghiệm.

Bước 3: Đo thời gian chuyển động t của xe; đồng hồ bắt đầu đếm từ lúc tấm chắn

sáng đi qua cổng quang điện 1 và kết thúc đếm khi tấm chắn vượt qua cổng quang điện 2.

Bước 4: Gia tốc a được tính từ công thức: $\mathit{s}\mathbf{=}{\mathit{v}}_{\mathbf{0}}\mathbf{.}\mathit{t}\mathbf{+}\frac{\mathbf{1}}{\mathbf{2}}\mathbf{.}\mathit{a}\mathbf{.}{\mathit{t}}^{\mathbf{2}}$ (đặt xe trượt có gắn tấm

chắn sáng sao cho tấm chắn này sát với cổng quang điện 1 để v₀ = 0; s = 0,5 m là khoảng

cách giữa hai cổng quang điện trong thí nghiệm). Đo thời gian t ứng với mỗi lần thí nghiệm,

ta tính được: $\mathit{a}\mathbf{=}\frac{\mathbf{2}\mathbf{.}\mathbf{s}}{{\mathbf{t}}^{\mathbf{2}}}\mathbf{=}\frac{\mathbf{2}\mathbf{.}\mathbf{0}\mathbf{,}\mathbf{5}}{{\mathbf{t}}^{\mathbf{2}}}\mathbf{=}\frac{\mathbf{1}}{{\mathbf{t}}^{\mathbf{2}}}\mathbf{ }\mathbf{(}\mathit{m}\mathbf{/}{\mathit{s}}^{\mathbf{2}}\mathbf{)}$. Ghi giá trị của gia tốc a vào Bảng 15.1.

Thảo luận:

a) Dựa vào số liệu trong Bảng 15.1, hãy vẽ đồ thị chỉ sự phụ thuộc của gia tốc a:

- Vào F (ứng với m + M = 0,5 kg), (Hình 15.3a). Đồ thị có phải là đường thẳng không? Tại sao?

- Vào  (ứng với F = 1 N), (Hình 15.3b). Đồ thị có phải là đường thẳng không? Tại sao?

b) Nêu kết luận về sự phụ thuộc của gia tốc vào độ lớn của lực tác dụng và khối lượng của vật.

Lời giải:

a) Đồ thị biểu diễn cho hai trường hợp:

Nhận xét: mỗi quan hệ giữa các đại lượng ở hai đồ thị trên đều là đường thẳng

b) Ta có:

- Khi (m + M) không đổi, F tăng thì a cũng tăng ⇒ Gia tốc a tỉ lệ thuận với lực F.

- Khi F không đổi, a giảm thì (m+M) tăng ⇒ Gia tốc a tỉ lệ nghịch với khối lượng.

⇒ Kết luận: Gia tốc tỉ lệ thuận với lực tác dụng và tỉ lệ nghịch với khối lượng.