Em tham khảo nhé 


Trong dòng chảy của văn học Việt Nam hiện đại, nhà văn Nguyễn Khải là một trong những cây bút sâu sắc, luôn đặt ra những câu hỏi có tầm triết lý và nhân sinh cao. Trong một đoạn trích đặc sắc, nhân vật "tôi" đã trăn trở: "Nếp nhà đã thắng được tự do của cá nhân sao?" – một câu hỏi không đơn thuần là sự đối chiếu giữa hai phạm trù văn hóa và cá nhân, mà còn là sự giằng co giữa truyền thống và hiện đại, giữa cái chung và cái riêng, giữa bổn phận và khát vọng. Vấn đề được nêu ra không chỉ phản ánh những xung đột trong từng gia đình cụ thể mà còn gợi mở nhiều suy ngẫm về lối sống, đạo lý và bản sắc văn hóa của cả một dân tộc.
“Nếp nhà” là cách nói khái quát về nền nếp, gia phong, truyền thống đạo đức của một gia đình, một dòng họ, thậm chí là cả một cộng đồng. Đó là những quy ước bất thành văn, những chuẩn mực đạo lý được lưu truyền và gìn giữ qua nhiều thế hệ. Nếp nhà gắn với những giá trị bền vững như hiếu thảo, thủy chung, kính trên nhường dưới, lễ nghĩa… Ngược lại, “tự do cá nhân” là quyền được sống, được mưu cầu hạnh phúc, được thể hiện bản thân theo cách riêng mà không bị bó buộc bởi khuôn khổ nào – miễn là không xâm hại đến người khác.
Câu hỏi của nhân vật "tôi" ẩn chứa một sự hoài nghi, thậm chí là trăn trở về việc liệu những chuẩn mực đạo lý, những nguyên tắc bất di bất dịch trong gia đình có đang kìm hãm con người ta trong khuôn mẫu, khiến họ đánh mất đi bản sắc cá nhân, đánh đổi ước mơ và tự do của chính mình? Đặt trong bối cảnh xã hội hiện đại – khi con người ngày càng đề cao cái “tôi” và khát khao được sống đúng với chính mình – thì câu hỏi này càng trở nên thiết thực và sâu sắc.
Thực tế cho thấy, có không ít gia đình vẫn giữ lối nghĩ “cha mẹ đặt đâu con ngồi đấy”, buộc con cái phải theo đuổi những nghề nghiệp, định hướng mà người lớn cho là tốt đẹp. Một đứa trẻ yêu nghệ thuật nhưng bị bắt học ngành kinh tế; một bạn trẻ đam mê đầu bếp nhưng bị ép trở thành kỹ sư, bác sĩ. Những “nếp nhà” khắt khe như vậy đã nhiều khi làm tổn thương, thậm chí đánh mất những tài năng đang hình thành. Trong trường hợp này, rõ ràng “nếp nhà” đang lấn át và thắng thế “tự do cá nhân”.
Tuy nhiên, không thể phủ nhận vai trò tích cực của “nếp nhà”. Trong một xã hội đang biến động không ngừng bởi chủ nghĩa cá nhân và lối sống thực dụng, thì việc giữ gìn “nếp nhà” là cách để mỗi người biết sống có trách nhiệm, có đạo lý. Nếp nhà dạy ta biết kính trọng người già, yêu thương trẻ nhỏ, sống chan hòa với mọi người. Một con người có tự do nhưng thiếu nền tảng đạo đức thì tự do ấy dễ trượt thành buông thả, vô kỷ luật, thậm chí là phản xã hội.
Vấn đề đặt ra là: làm sao để “nếp nhà” không trở thành một chiếc lồng giam hãm, mà là nền tảng nâng đỡ cho tự do cá nhân phát triển? Câu trả lời nằm ở sự đối thoại giữa các thế hệ. Khi cha mẹ lắng nghe con cái, khi người lớn sẵn sàng điều chỉnh cách dạy dỗ để phù hợp với thời đại, thì “nếp nhà” sẽ không còn là gánh nặng mà trở thành nguồn lực tích cực. Ngược lại, khi con cái hiểu được giá trị của truyền thống và tiếp thu nó một cách có chọn lọc, thì tự do cá nhân sẽ không phá vỡ nền tảng gia đình mà làm giàu thêm cho chính nó.
Tự do cá nhân và nếp nhà không nhất thiết phải đối đầu. Chúng có thể cùng tồn tại nếu được đặt trong mối quan hệ hài hòa. Một gia đình lý tưởng là nơi mà mỗi người được sống là chính mình, trong khi vẫn cảm nhận được sự nâng đỡ từ truyền thống. Một xã hội lý tưởng là nơi mà giá trị cá nhân được tôn trọng, nhưng không làm phai mờ đạo lý làm người.
Kết lại, trăn trở của nhân vật “tôi” – "nếp nhà đã thắng được tự do của cá nhân sao?" – không hẳn là một sự than phiền, mà là lời cảnh tỉnh: chúng ta cần nhìn lại mối quan hệ giữa truyền thống và khát vọng cá nhân. Chỉ khi biết dung hòa, biết thay đổi và thấu hiểu, thì “nếp nhà” mới là cái gốc vững chắc để mỗi cá nhân tự do tỏa sáng, làm nên một xã hội vừa văn minh, vừa nhân bản.